HASAN ÇAPARI LUANI I ÇAMERISE

IBRAHIM DAUT HOXHA

(Ne vepren e tij madheshtore Enciklopedia Jugshqiptare)

Ky shkrim publikohet ne internet me lejen e autorit nga Abedin Rakipi.

HASAN ÇAPARI

Lindi në Margëllëç. Themeluesi i derës së lavdishme Çapari. Vasil Krapsiti në “Istoria tu Margatiu” gabohet kur shkruan se ishte i ardhur, aziatik. Gojëdhënat e shumta të bashkëqytetarë ve të tij vërtetojnë katërcipërisht se ai pati dalë nga familja e madhe margëllëçase, Amaràti. Prijësi luftarak më i zoti dhe më i dëgjuari jo vetëm në Çamëri, që po se po, por edhe shumë më përtej, shpatarak i rrallë, gjeneral i shquar kalorie dhe diplomat i dalluar. Admirali rus, Ushakov, komandanti i flotës së Detit të Zi, i cili asokohe vepronte në detin Jon, në shkresat dërguar oborrit carist, Hasan Çaparin e quante një ndër komandantët e rëndësishëm të armatës alipashiane. (P. Aravantinoi, G.LL.Arsh dhe I.M.Qafëzezi. ). Sipas dëshmitarëve ngjarjepërshkrues të kohës dhe gojëdhënave të shumta ai kishte një trup të bëshëm e lastar si qiparis, tërheqës e tejet të fuqishëm. Tejet i pashëm: fytyrëkalesh(paksa ezmer), syfilxhan, vetulltrashë e flokëzi si pendë korbi. Thuhet, gjithashtu, se ishte gjysmë njeri e gjysmë “xhinì”(hyjni) dhe se kishte dashnore një zërë(orë, zanë); thuhet edhe se ajo i ishte shfaqur në gjumë edhe vet të shoqes së Hasanit. Sipas gojëdhënave të mbartura nga brezi në brez çeta cubash sulotë “nuk linin dy gurë bashkë”. Që nga çerdhet e veta në brinjat e thepisura të humbëtirave të Sulit – sipas I. M. Q.- ato derdheshin tatëpjetë fshatrave të vendeve të ulta të Çamërisë Jugore, tmerronin banorët e tyre dhe grabisnin gjithçka që gjenin në to; madje disave prej fshatrave të afërta me ta u vinin edhe detyrime të përvitshme. Të gjitha veprimet ushtarake osmane kundër tyre kishin qënë të padobishme; dhe ç’ishte edhe më keq. ata kishin mundur të ngrenin edhe një nyjë tejet të fuqishme në malin Flùar, mal në të majtë të rrjedhës së mesme të Lumit të Zi, e cila u kishte dhënë edhe më tepër dorë për grabitëri në vendbanimet e krahinës Çamofshatra;ndë rkaq, ai që pastaj u quajt me mbiemrinÇapâr, kishte arritur në dallgë të tij. Për t’u ndalur grabitqarëve hovin dhe për t’u prerë përgjithmonë udhën etyre dëmebërëse, prijës e trima nga Janina, Margëllëçi, Narta, Paramithia e Préveza kundër tyre ngrinin prita të shumta dhe bënë me to luftime të herëpasherëshme shumë të rrepta e tejet të përgjakshme; gjithësaherë i zmbrapsnin dhe i zbonin deri në strofkat e tyre të çelura nëpër faqet e pjerrta thikë të maleve të veta. Njëri prej atyre prijësave e kordhëtarëve me emër ishte edhe Hasan Amarati. Gjatë vitit 1772 ai me trimat e vet –sipas Ilo Mitkë Qafëzezit- disa nga çetat në fjalë “që rripnin fshatrat e ultësirave” i dërrmoi disa herë dhe më në fund i shkatërroi tërësisht. Gjatë një nate kur kapedan Xhavàrra(a Zhavàrra) me cubat e vet po kalonte nga fshati Koçonopull i Poshtëm për në fshatin fqinjë, Muzhakë, papritmas hasi në njësinë luftarake të prirë nga Hasan Amarati. Në përfytjen e bërë në shtratin e rrjedhës së epërme të lumit Lur, gjatë dyluftimit ndërmjet të dyprijësve, Hasani e vrau Xhavarrën dhe si shenjë mundjeje i mori sharkën e zezë me shirita të bardhë anëve; këta lloj shiritash në Çamëri –si edhe ata të llambave me vajguri- i quajnë çaparë. Shiritat e asaj gune u bënë shkak që andej e pas Hasan Amarati të quhej Hasan Çapari.(Rrëfime të Abdul Kup Gjuzelit, Hasan Velo Çaçanit dhe Mete Faslli Ballës nga Margëllëçi). I.M.Q. thotë se përleshja në fjalë u bë në fshatin Bodàr; dikush tjetër thotë se u bë në Zharrovìnë, edhe këta të dy vendbanime në Çamofshatra. Po, po të mbahen parasysh vendndodhjet e këtyre fshatrave dhe mundësia për t’u vërtitur çetat në fjalë, mund të thuhet pa mëdyshje se rrëfimi i tre margëllëçasve të sapopërmendur është plotësisht bindës, pra dhe i besueshëm.Që kur vrau kapedan Xhavarrën, emri i Hasan Amaratit –tanimë me mbiemrin Çapari- mori dhenë; krahas tij edhe kamja e fuqia u ngjitën mbi ata të deriatëhershmit. Duke e ndjerë veten me peshë të veçantë, H. Ç. u vetëmërgua nga dera mëmë në Margëllëç dhe shkoi e u vendos në Luarat, fshat fqinjë në perëndim të Margëllëçit. Aty ngriti gërbjen e vet madhështore, të quajtur “Sarajet e Çaparénjet”, muret e të cilave qëndrojnë ende tërësisht në këmbë. H. Ç., pra, u bë themeluesi i një dere të re prijëse, e cila shumë shpejt u bë derë parësore që vuri në hije jo vetëm derën mëmë të Amaràtëve, që po se po, po mënjanoi mjaft edhe dyert e mëparshme prijëse të Çamërisë së Mesme Perëndimore: të Hùsëve, të Aliut, të Gravës, të Mùrtos, të Rùsëve e deridiku edhe të derës së hershme feudale, të Prronjàtëve. Madje H. Ç. me veprimet e gjalla ushtarake e diplomatike krahinore,ndërkrahinore e ndërshtetërore bëri që plot historianë bashkëkohës: anglezë, francezë, grekë, rusë etj. ta rendisnin –sipas historianit sovjetik G.LL.Arsh dhe atij francez, Belêr(J.P.Bellaire) “të parin” ndër të 3 sundimtarët më të përmendur dhe më të fuqishëm të Çamërisë: Islam Prronjon e Mahmut Dalanin.Bashkëqytetarë t e H. Ç.: Haxhi Vejsel Karametua(dtl. 1912), Mehmet Faslli Balla(dtl. 1895) dhe Rexhep Muhamet Abduli(dtl. 1895), tregojnë se kur A. p. T. vendosi ta zbonte njësinë ushtarake franceze napoloniane nga Préveza, pyeti H. Ç. se si mund të arrihej një gjë e tillë. A. p. T. e dinte se francezët Prévezën e kishin bërë të “pamarrshme”. Në pjesën më të ngushtë të rripthit tokësor që lidhte qytetin me trungun, ata kishin çelur një kanal shumë të gjerë dhe shumë të thellë, gjë që kishte ndërprerë kalimin lirshëm për në qytet; në të mund të shkohej vetëm nëpërmjet një ure, e cila ruhej rreptësist me ushtarë të shumtë, topa e armatime të tjera. Hasan Çapari, i cili e dinte fare mirë vështirësinë që paraqiste marrja e Prévezës, nuk i dha atij asnjë mendim e s’iu zotua për asgjë; u mjaftua vetëm me një “ta shohim”. A. p. T. që e njihte H. Ç. sa edhe veten e vet, nuk e shtyufjalën më tej. Pa humbur kohë Hasan Çapari arriti në Margëllëç dhe, pasi mblodhi të madh e të vogël, u tha: - Kush isht burrë, të ngjeshinj armët e të vinjë me mua të vemi të marrim Prévezën. Kush nuk isht, të veshinj tumene e të mbillet bërna në shtëpi me grât.Aty për aty dolën 500 kalorës dhe 300 këmbësorë margëllëças e fqinjarë, luftëtarë nga më trimat; ndër ta edhe më të tërbuarit: Beqo Novalli, Hamit Gomarja, Sulo Bali e Zejnel Hara. Me të dalë përtej Shkallës së Kallodhìqit, qitën shpatat dhe thyen këllëfët e tyre. Kjo do të thoshte: “Ja fitore, ja vdekje!”.I.M.Q. thotë se në mesnatën e 12.X.1798 ushtria alipashiane iu afrua ish-qytetit Nikopol, në gumburadhat e të cilit kishte zënë vend një njësi ushtarake franceze. Të nesërmen në mëngjes njësia ushtarake shqiptare e prirë nga H. Ç. u vërsul mbi njësinë franceze; gjatë një luftimi trup me trup e qiti nga hendeqet, por ajo u përqëndrua në mbeturinat e amfiteatrit. Kapiten Riçmonti kundërsulmoi me bajonetë mbërthyer, po 20 shqiptarë e plagosën dhe e mbërthyen për fyti, gati për t’i prerë kokën; e shpëtoi zëri gjëmues “mos” i H. Ç. Brenda pak minutave njësia ushtarake francezeu asgjësua dhe ai që dikur ishte qytet, u ripërmblodh në sundimtarinë shqiptare. Përfundimin e përleshjes atje Napoleon Koracini në veprën e vet “Grecia ed Albania, appunti e rivelazioni ”, Milano, 1886, fq. 204, e tregon kësisoj: “Rrethuar nga 500 kalorës shqiptarë të udhëhequr nga Hasan Çapari prej Margëllëçit, Gabori u vërvit me bajonetëmbërthyer të çelte shteg, po ra i vdekur me të dalë nga gërmadhat e ish-teatrit; ushtarët pak nga pak u vranë të gjithë. Riçmonti mori në krah kufomën e zëvendësit të tij dhe me shpatë zhveshur u turr të delte jashtë murit të rrethuesve, po s’mundi. I plagosur keq, u ul mbi njërin gju dhe u ra luftëtarëve që e sulmuan të parët, deri sa arriti me vrap mbi kalë vet Hasan Çapari; si armik fisnik, i doli mbrojtës me krahërorin e tij. Urdhëroi ushtarët të ndërprisnin goditjet kundër Riçmontit dhe e tërhoqi atë me të gjitha kujdesitë...i lidhi plagët dhe eliroi”. Sipas Françesk Tajanit, Napoleon Koracinit dhe I. M. Q. më 13.X.1798 ushtria shqiptare alipashiane iu derdh njësisë ushtarake franceze të vendosur në Prévezë, të komanduar nga gjeneralët Hottei dhe La Salcette. Kur këmbësorët po i afroheshin hendekut – kallëzojnë të 3 tregimtarët e lartpërmendur dhe bashkëqytetari i tyre, Abdul Kup Gjuzeli- 300 margëllëças e fqinjarë prenë nga një strósë(deng) me dru të njomë. Si arrinë tek hendeku-det, vërvitën në të dengjet me dru dhe bënë kështu urëkalimin. Prej andej tok me këmbësorë të tjerë iu derdhën francezëve, shkatërruan fortesën e tyre pranë urës dhe iu sulën francezëve të tjerë aty afër e deri në qytet. H. Ç., me të dhënë veziri shenjën e caktuar, çau vetëtimthi nëpër francezët që kishin zënë vende luftimi nëpër qytet dhe iu lëshua grupimit kryesor që po mbahej këmbëngulthi nëpër lundrat anëdetare. Nuk u desh shumëkohë që ajo nyjë aq e fuqishme kundërshtarësh të bëhej e paqënë. Megjithatë –edhe pse në perëndim e sipër- qëndresa e francezëves’ishte asgjësuar përfundimisht. Napoleon Koracini thotë se kapiteni Tissot me 35 bombahedhës që prej 4 orësh po mbahej ende në kishën e shën Harallambit i rrethuar nga 200 luftëtarë shqiptarë, të drejtuar nga Muhtar bej Ali Pasha Tepelena. U desh vërvitja e fluturimtë e H. Ç. dhe e kalorësve të vet që të shuhej edhe kjo qendër qëndrese dhe qyteti të kalonte përfundimisht në duar të alipashianëve. Historiani anglez, Th. C. Huges(II,219) , duke bërë fjalë mbi rrufeshmërinë dhe madhështinë e H. Ç. në luftimet për dëbimin e njësisë ushtarake franceze nga Nikopoli dhe Préveza, vëren :”The famous Hasan Zapari of Margariti” kur po derdhej mbi njësinë ushtarake franceze, të dy cepat e pelerinës ia fluturonte era në përngjasim me krahët e një shqiponje gjigande qëturret seprash. Me t’u çliruar Préveza, A. p. T. prej andej, më 19.X.1798 H. Ç. e dërgoi të plotfuqishëm në Pargë. Ai duhej të bindte parësinë pargarite, që qyteti i tyre të shkëputej nga sundimtarët francezë dhe të kalonte paqësisht brenda vilajet-shtetit shqiptar të A. p. T., detyrë që H. Ç. bëri çmos që ta përmbushte me shumë maturi dhe ndershmëri.(Shih Parga). Vasil Krapsiti në veprën e vet “I Istoria tu Margaritiu”, Athinë, 1992, fq. 28, për H. Ç. shkruan: “Gjatë gjithë jetës së vet u dallua për heroizmin e tij, për urtësinë dhe veprimtarinë ushtarake me të cilat shtoi rëndësinë, ndikimin dhe pasurinë e vet.”. Kur po kthehej nga Préveza në Margëllëç, në kruan e fshatit Lijé i zbriti kalit dhe u përkul të pinte ujë. Koburja që mbante në silah rrëshqiti dhe, duke u përplasur për tokë shpërtheu dhe e la të vdekur.(tregime të bashkëqytetarë ve të vet: Abdul Kup Gjuzeli,Mehmet Faslli Balla dhe Rexhep Çaçani. (Për hollësi rreth jetës dhe veprimtarisë së H. Ç. dhe të të birit të tij, Musait, shih: Taq H. Kondillari, M. E