Mbërrita në Shqipëri mbi trupat dhe gjakun e njerëzve të mi

Mbërrita në Shqipëri mbi trupat dhe gjakun e njerëzve të mi

Flet për masakrat e Napoleon Zervës 80-vjeçarja Kadrie Jakupi

Një jetë plot dhimbje, një jetë plot lot dhe tashmë, e lodhur nga ky kalvar i gjatë dhimbjesh dhe malli, loti i ka ngrirë dhe heziton të flasë për atë që kurrë nuk do ta kujtojë. Masakër, dhimbje, fëmijë, nëna, baballarë, të moshuar u përfshinë në atë që tashmë njihet nga të gjithë si “gjenocidi ndaj çamëve”.

Rrëfimi...

Rrëfen dhe druhet të tregojë shumë gjëra, pasi kërkon t’i harrojë, edhe pse e ka të pamundur: vegimet, ëndrrat e natës e rikthejnë në ato vite të vegjëlisë së saj, të pafajësisë së saj, moshë që e përballi me situata të frikshme, por ajo mbijetoi…

Është plot 80 vjeç, rrethohet nga fëmijë, nipër e mbesa, rrudhat i kanë përshkruar tërë pjesët e trupit, por vuajtjet e kanë mësuar të jetë e fortë. Kadrie Jakupi, e njohur nga të gjithë me pseudonimin “Dea”, do të rrëfehet pikërisht përpara mbesës së saj, e cila bashkë me të do të hynë në atë botë që rinia e sotme e pagëzon me emrin “bota e vrasjes”. “Isha vetëm 15-vjeçe, pikërisht në vitin 1944. Jetoja në fshatin Nihuar të qytetit të bukur Paramthi. Napoleon Zerva, ‘Banditi’, të paktën me këtë emër e njihnim në fshat, pushtoi Paramthinë. Nëna më kishte vdekur dhe unë jetoja me babanë dhe vëllanë, që ishte vetëm 5 vjeç. Zerva pushtoi qytetin, theri gra, fëmijë, burra dhe u drejtua për në fshatin Nihuar. I gjithë fshati u grumbullua në Nimin (qendra e fshatit), aty isha dhe unë me babanë dhe vëllanë tim. Më kujtohet se në këtë qendër mblidheshim gjithmonë kur kishte alarm dhe, edhe pse isha e vogël, kuptova se diçka e keqe po ndodhte me ne popullin çam. Ikëm fshat më fshat, nga Minina në Varfaj, në Spatar dhe aty na kapi Napolon Zerva me ushtarët e tij. I mori të gjithë burrat dhe u tha se do të shkonin në një xhami shumë pranë Spatarit. Por në të vërtetë më pas dëgjuam se burrat i burgosi në një burg të Filatit, kryeqytetit grek, dhe pas një kohe shumë të shkurtër i vrau. Shumë u vranë me armë, shumë të tjerë u bënë copa me thika e sëpata. Më morën edhe babanë, i cili mbaj mend se më puthi në ballë dhe më tha: ‘Mos u nda nga turma dhe ik… ik…Mos e lësho nga dora vëllanë.’ Me lot në sy, e humba babanë tim dhe kurrë nuk e pashë më. E vrau Zerva atje në burg, e kështu mbeta fillikat, e vetme. Pasuria ime ishte vëllai dhe unë gjithashtu isha e vetme pasuri e tij. Isha me fat, sepse dija greqisht dhe dëgjova ushtarin, i cili në një gjuhë të egër greke tha: Parta vrosta tuta ta korica! (“Merri këto vajzat përpara!”), ndërsa dëgjova ushtarin tjetër, që ia ktheu: Ine mikra (“Janë të vegjël”). Dhe kështu u detyrova të pushoja vëllanë, i cili nisi të dëneste, dhe u nisa drejt. Ecja, ecja, pa e ditur ku shkoja. E zbathur, e lodhur, pa ngrënë, me vëllanë herë në krahë dhe herë për dore, ndiqja turmën e madhe me gra e me vajza, që po shkonin drejt kufirit, në Konispol. Ikëm fshat më fshat, nga Minina në Varfaj, Spatar, flinim në rrugë, pinim ujë moçali, shumë fëmijë vdiqën rrugës, shumë të moshuara patën të njëjtin fat. Por unë ecja e ecja, shikoja krime, masakra, të vrarë, të sëmurë, të plagosur, të cilët kanë vdekur më pas dhe nuk mund të ndalonim. Zerva mund të vinte pas nesh dhe ne mund të kishim të njëjtin fat. Ushtarët e Zervës kishin vetëm një qëllim: të na vrisnin. Duke ecur me ditë të tëra, dëgjoja ngjarje nga më të ndryshmet: nëna pa dashur hodhi fëmijën në humnerë, fëmija vdiste nga e pangrëna dhe nga etja, burrat, gratë shtatzëna vdisnin në rrugë bashkë me fëmijët e tyre në bark. Dhe pas shumë vuajtjesh, mes dhimbjesh, se vëllai im ishte shumë i sëmurë, munda të shpëtoja dhe të arrija në Konispol. Me qindra çamë kishin ngritur çadrat dhe munda të gjeja xhaxhanë tim, i cili kishte më shumë se pesë ditë që më kërkonte. Isha shumë e vogël për të marrë ndonjë gjë nga shtëpia me vete. I vetmi kujtim ishte një shami e babait, të cilën atë ditë që u ndava ma dha pasi lotët më rridhnin çurg. Kisha shumë nevojë për të, i cili pas vdekjes së nënës asnjëherë nuk na kishte lënë vetëm. Por gjithsesi shpëtova, xhaxhai u kujdes për ne të dy, për mua dhe vëllanë. Pasi ndenjëm njëfarë kohe në Konispol, erdhëm këtu ku jetojmë sot. Kurrë nuk dua të shkoj më atje! Torturat që përjetuan njerëzit e mi atje, edhe sot e kësaj dite më dalin përpara szve. Ajo tokë, po të shtrydhet, nxjerr veç gjak. Ne populli çam jemi të zotë, uroj që një ditë të marrim vatanin tonë, uroj që fëmijët e mi të gëzojnë atë që nuk e gëzova dot unë, por unë uroj që atë ditë të prehem e qetë dhe të mos kthehem më atje, ku në çdo rrugë, në çdo fshat, në çdo shtëpi prehen shumë shpirtra, shumë njerëz, të cilët vdiqën padrejtësisht nga një barbar.

Përkujtohen viktimat e gjenocidit grek ndaj çamëve. Memorial në mes të Elbasanit

Ardian Tana: “Klithma” për të mos harruar të shkuarën

Shoqëria “Çamëria”, komuniteti çam në Elbasan, Partia për Drejtësi dhe Integrim dhe pushteti vendor kanë kontribuar në vendosjen e një memoriali në qendër të qytetit të Elbasanit, që simbolizon edhe gjenocidin ndaj shqiptarëve në të gjitha kohërat, por edhe rezistencën e tyre. Ky memorial, i titulluar “Klithma”, ka hapur siparin e aktiviteteve në përkujtim të viktimave të popullsisë çame të dëbuar nga trojet e veta më 1944 nga shovinistët grek. Kreu i shoqërisë atdhetare politike “Çamëria” Ardian Tana në një intervistë përcjell ndjenjat, përshtypjet dhe jehonën e çështjes çame në këtë ditë të rëndësishme

Z. Tana, ndryshe nga vitet e tjera, 2008-ta shënon vendosjen e një memoriali të veçantë dhe mjaft kuptimplotë, që nuk i përket vetëm Elbasanit, por gjithë shqiptarëve. Si e përjeton populli çam 27 qershorin?

Në çdo 27 qershor ne përkujtojmë viktimat e masakrës së vitit 1944, që zgjati për disa muaj, një dhunë dhe një gjenocid i pashembullt i shovinizmit grek i udhëhequr nga Napolon Zerva. Këtë vit, disi ndryshe nga vitet e tjera, ne kemi menduar të sjellim disa veprimtari për të përkujtuar viktimat e kësaj ngjarje të dhimbshme, por që na kujton se të mblidhemi të gjithë bashkë me këmbëngulje brenda të gjithë kuadrit demokratik e të kërkojmë zgjidhjen e çështjes çame. Tiparin e aktiviteteve e kemi nisur me inaugurimin e monumentit kushtuar 27 qershorit titulluar “Klithma”. Ideja për realizimin e këtij monumenti ishte e drejtuesve të shoqërisë “Çamëria” të degës Elbasanit me kryetar zotin Neritan Sejko, e mbështetur fuqimisht edhe nga kryesia e përgjithshme dhe u kontaktua me skulptorin Vladimir Caridha, i cili arriti të materializojë me skulpturën e tij idetë e përfaqësuesve të shoqërisë “Çamëria”.

Çfarë simbolizon ky monument?

Monumenti ka qenë mjaft i realizuar dhe mjaft impresionues, gjë që e kanë shprehur të gjithë ata që kanë mundur ta shohin qoftë në ditën e inaugurimit, qoftë edhe në ditët e tjera. Falënderoj realizuesit e këtij monumenti përkujtimor, i cili në fakt i kushtohet 27 qershorit, pra masakrës greke kundër popullsisë çame, por njëkohësisht ai simbolizon edhe të gjithë viktimat e gjenocideve të ushtruara mbi shqiptarët në Kosovë në Mal të Zi dhe kudo ku janë keqtrajtuar dhe masakruar shqiptarët. Ky monument mund të qëndronte shumë mirë edhe në Vlorë, edhe në Tiranë, edhe në çdo vend tjetër. Qëllimi i këtij monumenti është për të mos harruar, se kush harron të shkuarën, nuk mund të shohë nga e ardhmja. Vetë kjo vepër tregon me trupin e gjymtuar, që mund të jetë një trup njeriu, por edhe një skulpturë. Pra, kemi gjenocid ndaj njerëzve, por edhe ndaj kulturës dhe artit. Gjenocidi ndaj njeriut është ajo femra që ngre duart lart dhe thotë: “Mjaft, boll më me masakra!”, ndërsa ndërthurja dhe vendosja e trupave tregon edhe mbijetesë, edhe qëndresë.

Cilat kane qenë të rejat e këtij 27 qershori?

Tashmë është bërë traditë që të marrin pjesë qindra banorë nga Çamëria nga të gjitha zonat e Shqipërisë ku ata janë vendosur në pelegrinazhin për në Qafëbotë, por këtë vit është vendosur të organizohet edhe nata finale e valles për Çamërinë. Ky festival, në fakt, ka filluar më 25 qershor dhe finalja është vendosur ditën që përkujton gjenocidin, duke sjellë edhe një element të ri, që nuk ka qenë vitet e shkuara. Pra, aktivitetet këtë vit do të zhvillohen gjatë gjithë javës. Ka pasur edhe aktivitete të tjera, si p.sh. promovimi i librit të Ahmet Mehmetit “Nektari i shpirtit shqiptar”.

Do të jetë zgjidhja e çështjes çame një hap i radhës pas pavarësisë së Kosovës?

Pavarësia e Kosovës e vështirë, por tepër rezultative dhe shumë impresionuese dhe na ka dhënë ne të tjerëve njëlloj modeli se si mund të zgjidhen çështje të tilla. Unë besoj se tashmë është koha që kjo gjë të marrë rrugën e drejtë dhe me vullnet të mirë çështja çame është një çështje e zgjidhshme. Ne kërkojmë që ky vullnet të realizohet nga të dyja qeveritë: nga qeveria shqiptare dhe nga qeveria greke, duke pasur ndërmjetës ndërkombëtarët.